Binnen het project Duurzaam Schoon Grondwater is een model ontwikkeld dat boerenbedrijven helpt om meer greep te krijgen op het nitraatgehalte in de bodem. Het model geeft per grondsoort en bouwplan inzicht in hoe de uitspoeling van nitraat wordt beïnvloed door zaken als neerslag, het stikstofoverschot op het bedrijf, de wijze van bemesten en de vruchtopvolging (wisseling van gewassen) door de jaren heen. Lid van het DSG-projectteam Ellen Kusters van AgriConnection en Gerard Ros van het Nutriënten Management Instituut (NMI) geven tekst en uitleg.

In Duurzaam Schoon Grondwater werkt WML samen met adviseurs en agrariërs aan het terugdringen van het risico op uitspoeling van nitraat naar het grondwater. De resultaten zijn bemoedigend; de concentraties van nitraat in het bodemvocht nemen zeker op de lössgronden al jaren af. Tot voor kort was het lastig om zelf invloed uit te oefenen op het nitraatgehalte in de bodem. Met het nu ontwikkelde nitraatuitspoelingsmodel is dat wel gelukt en kan het nitraatgehalte voor een bedrijf worden voorspeld. De adviseurs verzamelen daarvoor de benodigde gegevens na afloop van de teelt en het model voorspelt het nitraatgehalte in het bodemvocht voor het bedrijf. Binnen het door DSG ondersteunde project Slim Bemesten wordt deze voorspelling vervolgens gebruikt om de hoogte van de extra stikstofgebruiksruimte vast te stellen.

Optimaliseren
Daarmee zijn de toepassingsmogelijkheden van het model nog niet ten einde, vertellen Ellen en Gerard. ‘Volgende stap is om het model vooraf in te zetten bij de advisering en begeleiding. Je kunt dan voorafgaand aan het teeltseizoen een voorspelling doen over het te verwachten nitraatgehalte, uitgaande van het ingevoerde bouwplan, de bemesting en de afvoer van de gewassen. Zo kun je de bedrijfsvoering optimaliseren en tegelijkertijd het risico op uitspoeling van nitraat verkleinen. Nog een stap verder is het model te gebruiken voor een grotere groep gebruikers, om zo naar controlerende instanties te laten zien dat ze verantwoord werken. We willen het model daarvoor de komende tijd verder optimaliseren.’

Aanleiding
Aan de basis van het model ligt het streven van een aantal DSG-deelnemers om zelf verantwoordelijk te zijn voor het realiseren van de nitraatnorm en de uitgevoerde bemesting op hun bedrijf. Eerst werd geprobeerd om via bemonstering van de grond aan te tonen dat er verantwoord werd bemest. Toen dit geen haalbare kaart bleek, ontstond het idee voor het ontwikkelen van een uitspoelingsmodel en het starten van project Slim Bemesten. Aanvankelijk werd voor de bedrijven van DSG-deelnemers een ‘stikstofbalans’ bepaald: het saldo van wat er aan stikstof een boerenbedrijf inkomt en wat er wordt afgevoerd met de geoogste producten, het vlees en de melk. ‘Anders dan je zou verwachten, bleek er geen duidelijke relatie tussen een stikstofoverschot op een bedrijf en het nitraatgehalte in het bodemvocht. Er moesten dus andere factoren meespelen’, aldus Ellen en Gerard. Deze factoren werden onderzocht en ‘achterhaald’ in het project Slim Bemesten en in een eerste versie van het model gevat. Het was een stap in de goede richting, maar de materie bleek weerbarstig, vonden Ellen en Sjef Crijns (Delphy) die de eerste versie ontwikkelden. Daarin werd al rekening gehouden met het neerslagoverschot en diverse bodemprocessen, maar de voorspelling van het nitraatgehalte in het bodemvocht was nog niet altijd goed genoeg. Bovendien was maar voor een beperkt aantal gewassen bekend welk deel van het achterblijvende nitraat werkelijk potentieel uitspoelt (de ‘uitspoelfractie’).

Slimme vruchtopvolging
Door de jarenlang verzamelde data van zo’n tachtig bemonsterde percelen op verschillende bedrijven te analyseren, ontstond een verbeterde versie van het model. Daarin wordt niet alleen rekening gehouden met de totale hoeveelheid N-bemesting maar ook met de vorm (dierlijke mest of kunstmest), de werkzame hoeveelheid en het tijdstip van bemesten. Tegelijkertijd is voor de belangrijkste akkerbouwgewassen een nieuwe uitspoelfractie vastgesteld. Of eigenlijk twee uitspoelfracties per gewas. ‘Wanneer bijvoorbeeld het jaar na de teelt van aardappelen een diep wortelend gewas wordt geteeld, moet je een andere uitspoelfractie hanteren dan bij een ondiep wortelend gewas erna. Als je het ene jaar een gewas teelt dat minder efficiënt is in het opnemen van stikstof, kun je op lössgrond een jaar later een dieper wortelend gewas telen dat alsnog een deel van de stikstof van een jaar eerder opneemt.’